વીર હમીરજી ગોહિલ: સોમનાથની સખાતે જનાર અજોડ યોદ્ધો અને ધર્મરક્ષક
“જ્યારે ધર્મ પર આફત આવે, ત્યારે ધર્મરક્ષકો જન્મે છે.”
જ્યારે જ્યારે સોમનાથ મંદિર પર આક્રમણ થયા છે, ત્યારે ત્યારે સૌરાષ્ટ્રના શૂરવીરોએ પોતાના માથાના બલિદાન આપીને મહાદેવની રક્ષા કરી છે. આવા જ એક મહાન યોદ્ધા અને ધર્મરક્ષક એટલે લાઠીના રાજકુમાર વીર હમીરજી ગોહિલ (Vir Hamirji Gohil). ઝવેરચંદ મેઘાણીએ ‘સૌરાષ્ટ્રની રસધાર’માં તેમનું વર્ણન ખૂબ જ જોમ અને જુસ્સાથી કર્યું છે.
ગોહિલ વંશ અને લાઠીનો ઇતિહાસ (Gohil Dynasty & Lathi)
હમીરજી ગોહિલ લાઠી રજવાડા (Lathi State) ના રાજવી પરિવારના હતા. ગોહિલ વંશ સૌરાષ્ટ્રના સૌથી પ્રાચીન અને પ્રતિષ્ઠિત રાજવંશોમાંનો એક છે. આ વંશનો ઇતિહાસ લગભગ ૧૦૦૦ વર્ષ જૂનો છે.
લાઠી રજવાડું અમરેલી જિલ્લામાં આવેલું હતું. આ નાનું રજવાડું હોવા છતાં, અહીંના રાજવીઓ પોતાના શૌર્ય અને ધર્મનિષ્ઠા માટે પ્રખ્યાત હતા. હમીરજી તેમના પિતા પછી લાઠીના ગાદી પર બિરાજ્યા હતા.
હમીરજીનું પ્રારંભિક જીવન (Early Life)
હમીરજી નાનપણથી જ અસાધારણ શૂરવીર હતા. તેમને તલવારબાજી, ઘોડેસવારી અને યુદ્ધકળામાં નિપુણતા હતી. પરંતુ તેમની સૌથી મોટી વિશેષતા હતી તેમની ધર્મનિષ્ઠા અને ન્યાયપ્રિયતા.
ઘેલા સોમનાથ: સોમનાથ લિંગને બચાવવા થયેલું ઐતિહાસિક યુદ્ધ અને મીનળદેવીની ભક્તિ
કહેવાય છે કે એકવાર હમીરજીને તેમના પિતા સાથે કોઈ વાત પર મતભેદ થયો (કેટલાક મતે તેમને મેણું વાગ્યું). આ પછી હમીરજીએ લાઠી છોડી દીધું અને સોમનાથની યાત્રાએ નીકળી પડ્યા. તેઓ સાથે માત્ર થોડાક વફાદાર સાથીદારો હતા.
સોમનાથ પર આક્રમણનો સમાચાર (News of Attack on Somnath)
જ્યારે હમીરજી સોમનાથ તરફ જઈ રહ્યા હતા, ત્યારે રસ્તામાં તેમને સમાચાર મળ્યા કે દિલ્હીનો બાદશાહ ઝફર ખાન (Zafar Khan) વિશાળ સૈન્ય લઈને સોમનાથ મંદિરને તોડવા અને લૂંટવા માટે આવી રહ્યો છે.
આ સાંભળીને હમીરજીનું લોહી ઉકળી ઉઠ્યું. તેમણે પોતાના સાથીદારોને કહ્યું:
“જીવતા હોઈએ અને સોમનાથ લૂંટાય, એ તો ગોહિલવંશને લાંછન લાગે. આપણે જીવતા છીએ ત્યાં સુધી સોમનાથદાદાને કોઈ આંચ આવવા દઈશું નહીં.”
તેમણે તરત જ નિર્ણય લીધો કે તેઓ સોમનાથના રક્ષણ માટે લડશે, ભલે તેમની સામે કેટલું પણ મોટું સૈન્ય હોય.
વેગડા ભીલ સાથે મુલાકાત (Meeting with Vegda Bhil)
સોમનાથ તરફ જતા જતા, ગીરના ગાઢ જંગલોમાં હમીરજીની મુલાકાત વેગડા ભીલ (Vegda Bhil) સાથે થઈ. વેગડા ભીલ ગીરના જંગલનો રાજા હતો. તે અને તેનો સમુદાય જંગલમાં રહેતા હતા અને તે પણ મહાદેવના પરમ ભક્ત હતા.
જ્યારે હમીરજીએ વેગડાને સોમનાથ પરના આક્રમણ વિશે જણાવ્યું, ત્યારે વેગડો ભીલ પણ તરત જ તૈયાર થઈ ગયો. તેણે કહ્યું:
“હમીરજી, હું ભલે જંગલી ભીલ હોઉં, પણ સોમનાથદાદા મારા પણ છે. હું પણ તમારી સાથે લડીશ.”
વેગડા ભીલ પોતાના તીરકામઠા લઈને અને પોતાના ભીલ યોદ્ધાઓ સાથે હમીરજી સાથે જોડાયો. આ મિત્રતા જાતિ અને વર્ગની સીમાઓથી પર હતી – એક રાજકુમાર અને એક ભીલ, બંને એક જ ધ્યેય માટે એક થયા.
“ભલો વેગડો ભીલ, જેને સોમનાથની સખાતે,
માથાં વાઢ્યાં મેદાન, (એણે) રક્તથી રંગ્યા રણમેદાન.”
સોમનાથનું ભીષણ યુદ્ધ (The Epic Battle of Somnath)
સોમનાથના પટાંગણમાં ભયંકર યુદ્ધ થયું. એક તરફ બાદશાહનું વિશાળ સૈન્ય – હજારો સૈનિકો, ઘોડેસવારો અને હાથીઓ. બીજી તરફ હમીરજી ગોહિલ, વેગડા ભીલ અને તેમના થોડાક વફાદાર યોદ્ધાઓ.
પ્રથમ તબક્કો: વેગડા ભીલનું બલિદાન
સૌપ્રથમ વેગડા ભીલે દુશ્મનોને જંગલમાં જ રોક્યા. તેણે અને તેના ભીલ યોદ્ધાઓએ તીર-કમાનથી દુશ્મનોને ભારે નુકસાન પહોંચાડ્યું. જંગલની દરેક ઝાડી પાછળથી તીરોનો વરસાદ થતો હતો.
પરંતુ દુશ્મનોની સંખ્યા ઘણી વધારે હતી. ધીરે ધીરે વેગડા અને તેના સાથીઓ ઘેરાઈ ગયા. વેગડા ભીલે વીરતાપૂર્વક લડતા લડતા શહીદ થયા. તેમના બલિદાનથી હમીરજીને સોમનાથ મંદિરની તૈયારી કરવાનો સમય મળ્યો.
બીજો તબક્કો: હમીરજીની અંતિમ લડત
વેગડા ભીલના બલિદાન પછી હમીરજી ગોહિલ સોમનાથ મંદિરના મુખ્ય દ્વાર પર અડીખમ ઉભા રહ્યા. તેમણે પ્રતિજ્ઞા લીધી:
“જ્યાં સુધી મારા શરીરમાં એક પણ શ્વાસ છે, ત્યાં સુધી કોઈ દુશ્મન સોમનાથદાદાને હાથ લગાડી શકશે નહીં.”
કહેવાય છે કે હમીરજી એટલા ઝનૂનથી લડ્યા હતા કે દુશ્મનો પણ ચકિત થઈ ગયા હતા. એકલા હાથે તેમણે સેંકડો દુશ્મનોને મોતને ઘાટ ઉતાર્યા. મંદિરના દ્વાર આગળ શત્રુઓના શબોનો ઢગલો થઈ ગયો હતો.
લોકવાયકા મુજબ, એક અદભુત ઘટના બની. હમીરજીનું માથું કપાઈ ગયું હોવા છતાં, તેમનું ધડ દુશ્મનો સામે લડતું રહ્યું હતું. તલવાર હાથમાં લઈને તેમનું ધડ દુશ્મનોને કાપતું રહ્યું. આ અલૌકિક દૃશ્ય જોઈને દુશ્મનો પણ ભયભીત થઈ ગયા અને તેઓ પાછા ફર્યા.
આ ચમત્કાર હતો કે સત્ય, તે કોઈ જાણે નહીં. પરંતુ એટલું નિશ્ચિત છે કે હમીરજી ગોહિલે પોતાના પ્રાણ આપીને સોમનાથ મંદિરને બચાવ્યું.
હમીરજીનો પાળિયો (The Memorial at Somnath)
આજે પણ સોમનાથ મંદિરના પટાંગણમાં પ્રવેશતા જ ડાબી બાજુ વીર હમીરજી ગોહિલનો પાળિયો (Paliyo – Memorial Stone) પૂજાય છે. હજારો શ્રદ્ધાળુઓ મહાદેવના દર્શન કરતા પહેલા આ વીર યોદ્ધાને નમન કરે છે.
પાળિયા પર લખેલું છે:
“વીર હમીરજી ગોહિલ – સોમનાથના રક્ષક”
ઝવેરચંદ મેઘાણીની રસધારમાં હમીરજી (In Meghani’s Literature)
ગુજરાતના મહાન સાહિત્યકાર ઝવેરચંદ મેઘાણીએ પોતાની પ્રસિદ્ધ કૃતિ ‘સૌરાષ્ટ્રની રસધાર’ માં હમીરજી ગોહિલની વીરગાથા લખી છે. મેઘાણીએ લખ્યું છે:
“હમીરજી ગોહિલ એ માત્ર એક યોદ્ધા નહોતા, પણ ધર્મ અને સંસ્કૃતિના રક્ષક હતા. તેમનું બલિદાન સૌરાષ્ટ્રના ઇતિહાસનું સુવર્ણ પ્રકરણ છે.”
આ વીરગાથા આજે પણ સૌરાષ્ટ્રના ડાયરાઓમાં ગવાય છે. લોકગાયકો હમીરજી અને વેગડા ભીલની વીરતાના ગીતો ગાય છે.
સોમનાથ મંદિરનો ઇતિહાસ (Brief History of Somnath)
સોમનાથ મંદિર ભારતના ૧૨ જ્યોતિર્લિંગોમાંનું પ્રથમ જ્યોતિર્લિંગ છે. આ મંદિર પર ઇતિહાસમાં અનેક વખત આક્રમણ થયા છે:
* મોહમ્મદ ગઝનવી (૧૦૨૬)
* અફઝલ ખાન (૧૩૦૦)
* ઝફર ખાન (૧૩૯૫) – હમીરજીના સમયે
* મુઝફ્ફર શાહ (૧૪૦૧)
* ઔરંગઝેબ (૧૭૦૦)
દરેક વખતે સૌરાષ્ટ્રના શૂરવીરોએ મંદિરની રક્ષા કરી. હમીરજી ગોહિલ એ આવા જ એક અમર રક્ષક હતા.
હમીરજીનો સંદેશ (Message & Legacy)
વીર હમીરજી ગોહિલનું બલિદાન આપણને શીખવે છે:
* ધર્મરક્ષણ એ સર્વોચ્ચ ફરજ છે.
* સંખ્યાબળ નહીં, પણ મનોબળ મહત્વનું છે.
* જાતિ-વર્ગ ની સીમાઓ પાર કરીને એકતા શક્ય છે (હમીરજી અને વેગડા ભીલ).
* સ્વાર્થ કરતાં ધર્મ મોટું છે.
કેવી રીતે પહોંચવું? (How to Visit)
જો તમે સોમનાથ મંદિરની મુલાકાત લો, તો હમીરજીના પાળિયાને અવશ્ય નમન કરજો:
* સ્થળ: સોમનાથ મંદિર પટાંગણ, વેરાવળ.
* સમય: મંદિર સવારે ૬ થી રાત્રે ૯:૩૦ સુધી ખુલ્લું રહે છે.
* વિશેષ: સોમનાથ મંદિરની આરતી અદભુત છે.
નિષ્કર્ષ
વીર હમીરજી ગોહિલનું બલિદાન આપણને યાદ અપાવે છે કે જ્યાં સુધી ગુજરાતની ધરતી પર હમીરજી જેવા વીરો પાકતા રહેશે, ત્યાં સુધી આપણો વારસો સુરક્ષિત રહેશે. તેમની વીરગાથા પેઢી દર પેઢી આગળ વધતી રહેશે.
જય સોમનાથ! જય વીર હમીરજી ગોહિલ!
FAQs:
1. હમીરજી ગોહિલ કોણ હતા? – લાઠીના રાજકુમાર અને સોમનાથના રક્ષક.
2. હમીરજી ગોહિલનો પાળિયો ક્યાં છે? – સોમનાથ મંદિરના પટાંગણમાં, ડાબી બાજુ.
3. તેમની મદદ કોણે કરી હતી? – ગીરના વેગડા ભીલે.
4. તેઓ ક્યારે શહીદ થયા? – ૧૩૯૫માં ઝફર ખાનના આક્રમણ દરમિયાન.
5. તેમની વીરગાથા કોણે લખી? – ઝવેરચંદ મેઘાણીએ ‘સૌરાષ્ટ્રની રસધાર’માં.
