ગોકુલ અષ્ટમી, કે જેને જન્માષ્ટમી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, હિન્દુ ધર્મના સૌથી લોકપ્રિય તહેવારોમાંનો એક છે. આ દિવસ ભગવાન વિષ્ણુના આઠમા અવતાર — શ્રીકૃષ્ણના જન્મ દિવસ તરીકે મનાવવામાં આવે છે.
શ્રીકૃષ્ણને યોગેશ્વર, મખનચોર, ગોપાલ, વાસુદેવ, કાન્હા જેવા અનેક પ્રેમભર્યા નામોથી પૂજવામાં આવે છે.
શાસ્ત્રીય ઉલ્લેખ
-
ભગવત પુરાણ અને વિષ્ણુ પુરાણમાં શ્રીકૃષ્ણના જન્મ અને જીવનની કથાઓનું વર્ણન મળે છે.
-
મહાભારતમાં તેઓને કૌરવો અને પાંડવો વચ્ચેના યુદ્ધમાં ધર્મની સ્થાપનાનો સંદેશ આપનાર તરીકે દર્શાવવામાં આવ્યા છે.
-
ગીતા ઉપદેશ: “યદા યદા હિ ધર્મસ્ય ગ્લાનિર્ભવતિ ભારત…” — અધર્મ વધે ત્યારે ભગવાન અવતાર લે છે.
જન્મ કથા — વિગતવાર
-
કન્સનો ભય: દેવકીના લગ્ન પછી આગાહી થઈ કે તેનો આઠમો પુત્ર કન્સનો અંત લાવશે.
-
કેદખાનું: કન્સે દેવકી અને વસુદેવને કેદ કરી દીધા અને દરેક સંતાનને જન્મ બાદ મારી નાખ્યું.
-
અઠમો જન્મ: ભાદ્રપદ કૃષ્ણ પક્ષ અષ્ટમી, રાત્રે બાર વાગ્યે શ્રીકૃષ્ણનો જન્મ થયો.
-
ચમત્કાર: બાંધણો ખુલી ગયા, દ્વારપાલ સૂઈ ગયા અને યમુના નદી શાંત થઈ ગઈ.
-
ગોકુલમાં સુરક્ષા: વસુદેવે શ્રીકૃષ્ણને યશોદા અને નંદબાબાના ઘરે પહોંચાડ્યા.
-
લિલાઓ: ગોપાલ તરીકે ગાયો ચરાવવી, મખન ચોરી, કલિયાને શાંત કરવી, ગોવર્ધન ઉઠાવવો વગેરે.
-
કન્સ સંહાર: મોટા થયા બાદ મથુરા જઈ કન્સનો સંહાર કર્યો.
પૂજા વિધિ — સ્ટેપ-બાય-સ્ટેપ
-
સ્નાન અને શુદ્ધિ: વહેલી સવારથી સ્નાન કરી સાત્વિક વસ્ત્ર ધારણ કરો.
-
સ્થાપના: ઘરમાં લાલ-પીળા વસ્ત્રોથી શોભિત ઝૂલામાં બાળકૃષ્ણની મૂર્તિ બેસાડો.
-
અલંકરણ: ફૂલહાર, મોરપીંછ, વાંસળી, આભૂષણ પહેરાવો.
-
પંચામૃત અભિષેક: દૂધ, દહીં, મધ, ઘી અને ખાંડથી સ્નાન કરાવો.
-
મંત્રોચ્ચાર: “ૐ નમો ભગવતે વસુદેવાય” અથવા “ૐ કૃષ્ણાય નમઃ” જપ કરો.
-
ભોગ અર્પણ: મખન, મિશ્રી, લાડુ, ફળ, શિરા.
-
જન્મોત્સવ: રાત્રે ૧૨ વાગ્યે ઘંટ, શંખ સાથે આરતી કરો.
-
કથા-કીર્તન: ભગવત કથા અને ભજન ગાવો.
પરંપરાઓ અને પ્રદેશ અનુસાર ઉજવણી
-
ગુજરાત: મંદિર ઝૂલા ઉત્સવ, દહી-હાંડી સ્પર્ધા, ભગવત સપ્તાહ.
-
મહારાષ્ટ્ર: ઊંચી મટકી ફોડ સ્પર્ધા.
-
ઉત્તર પ્રદેશ (મથુરા-વૃંદાવન): રંગબેરંગી ઝાંખીઓ, રાસલિલા નાટક.
-
દક્ષિણ ભારત: ઘરમાં નાના પગલાંના ચિહ્નો દોરી શ્રીકૃષ્ણના આગમનની પ્રતિકૃતિ.
-
ઈસ્કોન મંદિરો: ૨૪ કલાક હરિનામ સંકીર્તન, પ્રસાદ વિતરણ.
વિશેષ પ્રસાદ
-
માખન-મિશ્રી — શ્રીકૃષ્ણનો પ્રિય ભોગ.
-
પંચામૃત — પાંચ પવિત્ર પદાર્થોનું મિશ્રણ.
-
ઉપવાસ ખાદ્ય — સાબુદાણા ખીચડી, શક્કરિયા શિરા, ફળો.
-
ગુજરાતી વાનગીઓ — શ્રીખંડ, પુરણપોળી, ચુરમા લાડુ.
૨૦૨૫ તારીખ અને મુહૂર્ત
-
તારીખ: ૧૬ ઓગસ્ટ ૨૦૨૫
-
નિશીતા સમય: રાત્રે ૧૧:૫૯ થી ૧૨:૪૫
-
તિથિ પ્રારંભ: ૧૬ ઓગસ્ટ સવારે ૧૧:૦૫
-
તિથિ સમાપ્તિ: ૧૭ ઓગસ્ટ સવારે ૧:૩૫
