હિંદુ કેલેન્ડરમાં વિક્રમ સંવતની આગમનનું સૂચક માનવામાં આવે છે. ગુજરાતીઓએ શ્રાવણ માસ(બાર જ્યોતિર્લિંગ) ને મહાદેવનો મહિનો માનવો છે. આ માસ, જેમાં ભગવાન શિવની આરાધના વિશેષ રૂપે થાય છે, શ્રાવણ મહિનામાં આવીને શિવભક્તોને શિવરાત્રિ, એક મહત્વપૂર્ણ વ્રત, આપી છે. આ માસ દરમિયાન ભગવાન શિવના વિવિધ સ્વરૂપો અને પૂજાનો શ્રદ્ધાપૂર્વક અનુકરણ કરવામાં આવે છે.
શ્રાવણ માસનાં વિશેષ વ્રતો અને તિથિઓ
શ્રાવણ માસમાં ઘણા ખાસ વ્રતો અને તિથિઓનો ઉલ્લેખ છે, જેમ કે:
- શ્રાવણ સોમવાર: આ દિવસને ખાસ કરીને મહાદેવની આરાધના માટે માનવામાં આવે છે. સોમવારે ભગવાન શિવની પૂજા અને રાત્રિના જાગરણ દ્વારા શ્રદ્ધા અને ભક્તિ વ્યક્ત કરવામાં આવે છે.
- શિવરાત્રિ: આ પવિત્ર રાત્રિ ભગવાન શિવના પ્રસન્ન થવા માટે અને શિવભક્તિ માટે અગત્યનું છે. શિવરાત્રિ વખતે અદભુત યોગ અને વિધિઓ કરવામાં આવે છે, જે શ્રાવણ માસમાં વિશેષ મહત્વ ધરાવે છે.
આ માસમાં કરેલ પૂજા અને આરાધના, વિશેષત: શિવરાત્રિ પર, અનેક દુઃખો અને પીડાઓને દૂર કરી શાંતિ અને સુખ લાવે છે.
બાર જ્યોતિર્લિંગ: ભગવાન શિવના પવિત્ર સ્થાન
હિંદુ ધર્મમાં બાર જ્યોતિર્લિંગને ખાસ મહત્ત્વ આપવામાં આવે છે. આ જ્યોતિર્લિંગો ભગવાન શિવના સત્ત્વ અને દયાનો પ્રતીક છે. બાર જ્યોતિર્લિંગો આપણા પવિત્ર શિવલિંગોના વિવિધ સ્વરૂપો છે જે ભારતના વિવિધ સ્થળોએ વિખરાયેલા છે. દરેક જ્યોતિર્લિંગનું પોતાનું ખાસ મહિમા અને ઇતિહાસ છે.
ચાલો આપણે જાણીયે ૧૨ જ્યોતિર્લિંગ નો મહિમા તેમજ દર્શન:
જ્યોતિર્લિંગ નું નામ | જ્યોતિર્લિંગ નું સ્થળ |
શ્રી સોમનાથ | સોમનાથ, ગુજરાત |
શ્રી મલ્લિકાર્જુન કે શ્રીશૈલમ | શ્રીશૈલમ, આંધ્રપ્રદેશ |
શ્રી મહાકાળેશ્વર | ઉજ્જૈન, મધ્યપ્રદેશ |
શ્રી ઓમકારેશ્વર | ઓમકારેશ્વર, મધ્યપ્રદેશ |
શ્રી કેદારનાથ | રુદ્રપ્રયાગ, ઉત્તરાખંડ |
શ્રી ભીમાશંકર | ભીમાશંકર, મહારાષ્ટ્ર |
શ્રી કાશી વિશ્વનાથ | વારાણસી, ઉત્તરપ્રદેશ(UP) |
શ્રી ત્રંબકેશ્વર | નાસિક, મહારાષ્ટ્ર |
શ્રી વૈદ્યનાથ | દર્ડમારા, ઝારખંડ |
શ્રી નાગેશ્વર | દારુકાવનમ, ગુજરાત |
શ્રી રામેશ્વરમ | રામેશ્વરમ, તમિલનાડુ |
શ્રી ઘૃષ્ણેશ્વર | વેરુલ, મહારાષ્ટ્ર |
1. સોમનાથ (ગુજરાત)
ઇતિહાસ: સોમનાથ મંદિર, પાટણ જિલ્લાના સોમનાથ ગામમાં આવેલું છે. આ મંદિર એ ભારતીય ઇતિહાસનો અગત્યનો ભાગ છે. મહમદ ગઝનીએ 1024માં આ મંદિરને તોડી નાખ્યું હતું, પરંતુ આ મંદિરને પુનઃપ્રતિષ્ઠિત કરવામાં આવ્યું છે. આ મંદિરે અનેકવાર પુનર્નિર્માણ કરવામાં આવ્યું છે, અને આજે પણ તે શ્રદ્ધાળુઓ માટે મહત્વપૂર્ણ યાત્રા સ્થળ છે.
આધ્યાત્મિક મહત્વ: સોમનાથ મંદિર ભગવાન શિવના “સોમનાથ” સ્વરૂપનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. ભક્તો અહીંથી આધ્યાત્મિક શાંતિ અને મુક્તિ મેળવે છે.
2. મલ્લિકારજુના (આંધ્ર પ્રદેશ)
ઇતિહાસ: મલ્લિકારજુના મંદિર કિનારાના ક્રિમુલ માઉન્ટ પર સ્થિત છે અને તે કુનેર વિસ્તારના પર્વત શિખર પર આવેલા છે. આ મંદિરનું ઇતિહાસ પ્રાચીન છે અને સુતિયા પુરાણમાં તે બદલાયેલા છે. મંદિરે તેના મહત્વપૂર્ણ ઐતિહાસિક અર્કીયોલોજિકલ અવશેષો સાથે છે.
આધ્યાત્મિક મહત્વ: મલ્લિકારજુના મંદિરને ભગવાન શિવના મલ્લિકારજુના સ્વરૂપમાં આરાધવામાં આવે છે. અહીં ભક્તો ભગવાનના વિરાટ સ્વરૂપની પૂજા કરીને તૃપ્તિ અનુભવતા છે.
વધુ વાંચો :
3. મહાકાલેશ્વર (ઉત્તરપ્રદેશ)
ઇતિહાસ: મહાકાલેશ્વર મંદિર કાશી (વારાાનસી)માં આવેલું છે, જે ભગવાન શિવના સસ્તવે અવતારનું કેન્દ્ર છે. આ મંદિરનો ઉલ્લેખ મહાભારત અને શિવ પુરાણમાં થયો છે. કાશી એ શ્રદ્ધાળુઓ માટે જીવનને પૂર્ણ કરવાના શ્રેષ્ઠ સ્થાનોમાં ગણાય છે.
આધ્યાત્મિક મહત્વ: મહાકાલેશ્વર એ “સમયના રાજા” તરીકે માનવામાં આવે છે, જે જીવનના કડવાશ અને પીડાને દૂર કરવા માટે શ્રદ્ધાળુઓને આશીર્વાદ આપે છે.
4. ઓમ્કારેશ્વર (મધ્યપ્રદેશ)
ઇતિહાસ: ઓમ્કારેશ્વર મંદિર મંડલાની નર્મદા નદીના કિનારેથી સટ્ટેલું છે. આ મંદિરનું ઐતિહાસિક અને આધ્યાત્મિક મહત્વ શિવ પુરાણમાં જણાવવામાં આવ્યું છે. આ મંદિર ભગવાન શિવના “ઓમ્કાર” સ્વરૂપને દર્શાવે છે.
આધ્યાત્મિક મહત્વ: ઓમ્કારેશ્વર મંદિર પવિત્રતા અને આધ્યાત્મિક પાવનાના પ્રતિનિધિ તરીકે માનવામાં આવે છે. તે ભગવતા ઓમકારેશ્વરનો આદર કરવાને પ્રેરણા આપે છે.
5. કેદારનાથ (ઉત્તરાખંડ)
ઇતિહાસ: કેદારનાથ મંદિર હિમાલયની ઊંચાઈ પર સ્થિત છે, જે ખૂબ જ ઠંડા અને દુર્ગમ સ્થળ પર આવેલું છે. આ મંદિરનો ઉલ્લેખ મહાભારત અને પુરાણોમાં છે. તે કુખ્યાત પાંડવોના શિવ પૂજાની જગ્યાની જેમ જાણીતું છે.
આધ્યાત્મિક મહત્વ: કેદારનાથ મંદિર ભગવાન શિવના “કેદાર” સ્વરૂપને દર્શાવે છે. આ સ્થળ માટે ભક્તો આસ્થાની સાથે સંબંધિત છે, અને જીવનની અંતિમ પ્રવૃત્તિ માટે શ્રદ્ધાળુઓ અહીં આવતાં રહે છે.
6. વિશ્વનાથ (ઉત્તરપ્રદેશ)
ઇતિહાસ: વિશ્વનાથ મંદિર કાશી શહેરમાં સ્થિત છે અને આ પ્રાચીન મંદિરે ભગવાન શિવને “વિશ્વનાથ” સ્વરૂપમાં માનવામાં આવે છે. આ મંદિરે ઐતિહાસિક અને આધ્યાત્મિક મહત્વ છે અને અનેક યાત્રિકો માટે આકર્ષણનું કેન્દ્ર છે.
આધ્યાત્મિક મહત્વ: વિશ્વનાથ મંદિર એ વિશ્વની શુદ્ધતા અને સત્યના અનુશાસન માટે માન્ય છે. આ મંદિર ભગવાન શિવના વિશ્વનાથ સ્વરૂપને દર્શાવે છે, જે દરેક ભક્ત માટે આધ્યાત્મિક માર્ગદર્શક છે.
7. ત્ર્યંભકેશ્વર (મહારાષ્ટ્ર)
ઇતિહાસ: ત્ર્યંભકેશ્વર મંદિર નાશિક શહેરમાં આવેલું છે. આ મંદિરનું ઐતિહાસિક મહત્વ પ્રાચીન પુરાણોમાં અને વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસોમાં નોંધાયેલું છે. ત્ર્યંભકેશ્વર એ ત્રણ આંખોવાળું ભગવાન શિવનું સ્વરૂપ છે.
આધ્યાત્મિક મહત્વ: ત્ર્યંભકેશ્વર મંદિર શ્રદ્ધાળુઓને વિવિધ પ્રકારના આધ્યાત્મિક લાભ અને શાંતિ પ્રદાન કરે છે. અહીં ભક્તો ભગવાન શિવના ત્રણને જોવું અને આરાધના કરવી માટે આવે છે.
8. શ્રી ત્રંબકેશ્વર જ્યોતિર્લિંગ:
ઇતિહાસ: ત્રિમ્બકેશ્વર મંદિર નાશિકના પર્વત શિખર પર આવેલું છે. આ મંદિરનો પૌરાણિક મહત્વ ‘ત્રિમ્બક’ સ્વરૂપમાં છે, જે ભગવાન શિવના ત્રણ આંખોવાળું સ્વરૂપ છે.
આધ્યાત્મિક મહત્વ: ત્રિમ્બકેશ્વર મંદિર ભક્તોને તત્વજ્ઞાન અને આધ્યાત્મિક શાંતિ માટે પ્રેરણા આપે છે. ભગવાન શિવના ત્રિમ્બક સ્વરૂપની પૂજા કરીને જીવનમાં સંતુલન પ્રાપ્ત થાય છે.
9. વેદનાથ (ગુજરાત)
ઇતિહાસ: વેદનાથ મંદિર ગુજરાતના નીલકંઠ પર્વત પર આવેલું છે. આ મંદિરનું ઐતિહાસિક મહત્વ પ્રાચીન શાસ્ત્રોમાં દર્શાવાય છે. વેદનાથનું નામ ‘વેદ’ (શાસ્ત્ર) પરથી લીધેલું છે.
આધ્યાત્મિક મહત્વ: વેદનાથ મંદિર ‘વેદનાથ’ સ્વરૂપમાં ભગવાન શિવની આરાધના માટે લોકપ્રિય છે. અહીં ભક્તો પવિત્રતા અને શાંતિ માટે આરાધના કરે છે.
10. નાગેશ્વર (ગુજારાત)
ઇતિહાસ: નાગેશ્વર મંદિર ગુજરાતના દ્વારકામાં સ્થિત છે. આ મંદિરનો પૌરાણિક ઉલ્લેખ નાગ પૂજા અને શિવ પુરાણોમાં નોંધાયેલો છે. નાગેશ્વર મંદિર ભગવાન શિવના ‘નાગ’ સ્વરૂપમાં પૂજવામાં આવે છે.
આધ્યાત્મિક મહત્વ: નાગેશ્વર મંદિર ભક્તોને નિહાળવાનું અને આધ્યાત્મિક શાંતિ પ્રાપ્ત કરવા માટે સ્થળ છે. અહીં ભગવાન શિવની આરાધના ભક્તોને આધ્યાત્મિક માર્ગદર્શન આપે છે.
11. રામેશ્વર (તામિલ નાડુ)
ઇતિહાસ: રામેશ્વર મંદિર તામિલ નાડુમાં આવેલું છે. આ મંદિરનો પૌરાણિક મહત્વ રામાયણમાં દર્શાવવામાં આવ્યો છે. રામેશ્વરનું નામ ‘રામ’ (ભગવાન) પરથી આવ્યું છે.
આધ્યાત્મિક મહત્વ: રામેશ્વર મંદિર ભગવાન શિવના ‘રામેશ્વર’ સ્વરૂપમાં આરાધ્ય છે. અહીં ભક્તો ભગવાનના આશીર્વાદ માટે પૂજા કરે છે.
12. ઘૃષ્ણેશ્વર (મહારાષ્ટ્ર)
ઇતિહાસ: ઘૃષ્ણેશ્વર મંદિર અને તેમનું ઐતિહાસિક મહત્વ ‘પૂરૂષપૂર’ શહેરમાં નોંધાયેલું છે. આ મંદિરનું ઐતિહાસિક અને આધ્યાત્મિક મહત્વ તે દત્તક ‘ગણેશ’ સ્વરૂપમાં છે.
આધ્યાત્મિક મહત્વ: ઘૃષ્ણેશ્વર મંદિર ભક્તોને ‘ઘૃષ્ણેશ્વર’ સ્વરૂપમાં ભગવાન શિવની પૂજા કરવા માટે જાણીતું છે. અહીં ભક્તો પવિત્રતા અને આધ્યાત્મિક અનુષ્ઠાનો માટે આવે છે.
Mantra :
ॐ सोमेश्वराय नमः
ॐ मल्लिकार्जुनाय नमः
ॐ महाकालेश्वराय नमः
ॐ ओंकारेश्वराय नमः
ॐ केदारनाथाय नमः
ॐ भीमाशंकराय नमः
ॐ काशी विश्वनाथाय नमः
ॐ त्र्यम्बकाय नमः
ॐ वेदनाथाय नमः
ॐ नागेश्वराय नमः
ॐ रामेश्वराय नमः
ॐ ग्रीष्मेश्वराय नमः