ઝાલા રાજવંશ નું ઇતિહાસ અત્યંત પ્રસિદ્ધ અને મહત્વપૂર્ણ છે. પ્રાચીન કાળથી આ રાજવંશ શૂરવીરતા, રાજકિય સત્તા અને દેવી શક્તિના આર્શીવાદથી ઓળખાયો છે. આ રાજવંશના સ્થાપક કુંડમાલજી અને તેમના પુત્ર કુંત રાજાથી લઇને દરેક પેઢીએ રાજવી ગૌરવ વધાર્યું છે. ઝાલા ગોત્રના કુળદેવ હરપાલ દેવ દાદા શિવજીના અંશ માનવામાં આવે છે અને એમનો ઇતિહાસ સન્માન અને શક્તિનું પ્રતિક છે.
1. માર્કંડેય ઋષિથી કુંડમાલ: શરૂઆતની ગાથા
ઝાલા વંશનો આદર્શ માર્ગદર્શક, માર્કંડેય ઋષિ, જેમણે રાક્ષસોનો નાશ કરવા કુંડમાલ નામના બળવાન પુરુષનું સર્જન કર્યું. તેમનો જન્મ અગ્નિ કુંડમાંથી થયો હતો, જેથી એમનું નામ કુંડમાલ રાખવામાં આવ્યું.
કુંડમાલે પ્રાચીન સમયમાં અનેક રાક્ષસોનો નાશ કર્યો અને રાજ્યની સ્થાપના કરી. આથી ઝાલા વંશના પાયાનું સ્થાપન થયું, જે તે સમયના સામાજિક અને રાજકિય ત્રાસથી પ્રજાને સુરક્ષિત રાખવા માટે રચાયો હતો.
2. કુંતલપુરથી કિર્તિગઢ સુધી: રાજવી ગૌરવ
કુંડમાલના પુત્ર રાજા કુંતના રાજ્યની સ્થાપના કુંતલપુરમાં થઈ. એમના વંશજ અમૃત શેને રાજવી યશની સાથે તેમના પાંચ પુત્રોની માતા શ્રી આકૃતિના નેતૃત્વ હેઠળ રાજ્યનું વિસ્તરણ કર્યું.
પાંચ પુત્રોમાં ચચાક દેવજી, વાચકદેવજી, શિવરાજજી અને વત્સરાજજી યાદવ રાજપૂતોના ભાણેજ હતા, અને પાંચમા પુત્ર માલદેવજી હસ્તિનાપુરના ભાણેજ હતા. કિર્તિગઢનું સ્થાપન આમ શૂરવીરતા અને રાજવી ગૌરવની નિશાની બની.
3. હરપાલ દેવ દાદાની ગાથા: શિવજીના આશીર્વાદથી પ્રગટ
ઝાલા રાજવંશ ની કથામાં હરપાલ દેવ દાદાનું નામ ખાસ પ્રખ્યાત છે. એમના પિતા કેશરદેવજીને શિવજીનું આશીર્વાદ મળ્યું કે તેમના ઘરે દસ પુત્રો પ્રગટ થશે, જેમના મોટા પુત્રમાં શિવજીનો અંશ હશે.
હરપાલ દેવ દાદા એ સાચે જ શિવજીના દસ પુત્રોમાંથી અદ્વિતીય હતા. તેમણે રાક્ષસોને પરાજય આપ્યો અને એ સમયે પાટડીમાં પોતાનું રાજ્ય સ્થાપ્યું.
4. પાટડીમાં ઝાલા રાજવંશ નું શાસન
હરપાલ દેવ દાદાએ પાટડીમાં રાજગાદી સ્થાપી અને તેના પર 1090થી શાસન કર્યું. તેમનાથી પાટડીમાં અનેક સશક્ત કિલાઓ અને મંદિરો બાંધવામાં આવ્યા.
મંગલો નામના હાથી સાથે થયેલી આકસ્મિક લડાઈએ હોડી એ પ્રજાની સુરક્ષા માટે ભૂમિકા ભજવી હતી. હરપાલ દેવ દાદાએ શક્તિમાનાં આશીર્વાદથી 2300 ગામનો કબજો મેળવ્યો, અને તેઓનું શાસન રાજવી ઇતિહાસમાં અમર બની ગયું.
5. ધાંધલપુરમાં શક્તિ માઁનું અંતરધ્યાન
1171માં ધાંધલપુર ગામે શક્તિ માઁનો અંતરધ્યાન થયો. આ ઘટનાને સમગ્ર ઝાલા વંશની આશા અને સત્તાનો અંત સમાન માનવામાં આવ્યો.
શક્તિમાના અંતરધ્યાન પછી, હરપાલ દેવ દાદાએ રાજગાદી છોડી દીધી અને પોતાની બાકી જિંદગી ધાંધલપુર ગામમાં વિતાવી. તેમના ત્યાગ અને તપસ્યાના આ સમયગાળાએ ઝાલા વંશના ભાવિ વંશજોએ સશક્ત રાજ્યનો વારસો આગળ વધાર્યો.
6. ઝાલા રાજવંશ નો વિસ્તાર
હરપાલ દેવ દાદાના ત્રણ પુત્રોએ પાટડી, શિયાની અને લીંબડીમાં તેમના રાજ્ય સ્થાપન કર્યું. સાથે જ વિજયપાલજી અને સતાજીએ પણ તેમની રાજસત્તા હળવદ, ધ્રાંગધ્રા, વાંકાનેર અને ધામા જેવા વિસ્તારોમાં ફેલાવી.
ઝાલા વંશે પછીના કેટલાય વર્ષોમાં ગુજરાત, રાજસ્થાન અને કચ્છમાં પોતાના રાજ્યોનું સશક્ત રાજકિય સામ્રાજ્ય સ્થાપ્યું.
7. આઝના કાળમાં ઝાલા વંશની ઓળખ
આજે, ઝાલા રાજવંશ ના વંશજો સમગ્ર ભારતના વિવિધ રાજ્યોમાં ફેલાયેલા છે. પાટડી, લીંબડી, અને ધ્રાંગધ્રા જેવા વિસ્તારોમાં હજુ પણ ઝાલા રાજપૂત પરિવારની પ્રભુત્વ જોવા મળે છે.
એમની આદ્યશક્તિ હર્પાલ દેવ દાદા અને શક્તિ માંને આજના સમયમાં પણ સન્માન આપવામાં આવે છે, અને એમનો ઇતિહાસ ગૌરવપૂર્ણ માનવામાં આવે છે.
ઝાલાવાડ ના રાજ્યો અને સંસ્થાપક ની માહિતી
વઢવાણ સ્ટેટ
વઢવાણ સ્ટેટ ના સ્થાપક રાજોજી હતા. જેઓ પૃથ્વીરાજ જી ના નાના પુત્ર હતા. જેમને ઈસ. 1605 માં સ્થાપના કરી હતી.
લખતર સ્ટેટ
લખતર તથા સ્ટેટ ના સ્થાપક અમરસિંહ ના નાના ભાઈ ને અભેસિંહ ને લખતર અને થાન નો ગરાસ મળ્યો હતો.
ચુડા સ્ટેટ
ચુડા રાજ્ય ઝાલાવંશ ના સંસ્થાપક વઢવાણ સ્ટેટ ના ભાઈ અર્જુનસિંહ ના નાના ભાઈ ને ચુડા નો ગરાસ ગાદી મળેલ .
સાયલા સ્ટેટ
સાયલા સ્ટેટ માં ઝાલારાજવંશ ની સ્થાપના સેજમાલજી એ કરી હતી. સાયલા પર આક્રમણ કરી કાઠીઓ પાસે થી સાયલા પડાવી લીધું.
વાંકાનેર સ્ટેટ
વાંકાનેર સ્ટેટ હળવદ સ્ટેટ થી અલગ થઈ ને પૃથીવરાજસિંહ ના મોટા પુત્ર સરતનજી એ વાંકનેર માં ઝાલારાજવંશ ની સ્થાપના કરી.
ધ્રાંગધ્રા સ્ટેટ
હળવદ સ્ટેટ થી અલગ થઈ રાયસિંહ એ ધ્રાંગધ્રા ની સ્થાપના કરી. ધ્રાંગ એટલે પથ્થર અને ધારા એટલે જમીન એટલે નામ ધ્રાંગધ્રા પાડ્યું.
લીંબડી સ્ટેટ (જાંબુ)
લીંબડી સ્ટેટ ની સૌથી પેહેલી ગાદી જાંબુ હતી. જાંબુ માં માંગુજી એ ગાદી સ્થાપી હતી. કાલ ક્રમે લીંબડી સત્તા ફેરવી કાયમી સત્તા લીંબડી હાંસલ કરી.
“આપણી વંશ પરંપરાઓ પ્રમાણે આપણા પૂર્વજોને માન આપવું, તેમની મર્યાદાનુસાર આચરણ કરવું અને
તેમણે બતાવેલા માર્ગ પર ચાલવું એ આપણો નૈતિક ધર્મ છે. ”
જય માઁ ભવાની.. જય ક્ષાત્રધર્મ..